17
lut 2020
Otyłość została uznana za chorobę przewlekłą, niestety, mimo dynamicznych postępów w dziedzinie medycyny, nadal nie wyodrębniono jej etiologii w sposób kompletny. Co współczesne hipotezy mogą nam powiedzieć o otyłości, jej konsekwencjach oraz sposobach leczenia i profilaktyki?
Przyczyny i charakter otyłości...
Jej głównym i najbardziej widocznym symptomem jest drastycznie podwyższona masa ciała, którą trzeba jednak rozdzielić od samego pojęcia otyłości. Problematycznym aspektem pozostaje fakt, iż otyłość może mieć różne podłoże. Nie wystarczy stwierdzić (co więcej - z medycznego punktu widzenia byłoby to błędne), że to wynik dostarczania organizmowi nadmiernej ilości pożywienia. Istotniejsza jest tutaj bowiem przyczyna, dla której ktoś spożywa więcej, niż wynosi jego bilans energetyczny. Taki tok myślenia prowadzi do stygmatyzacji osób otyłych, nie pomaga przy tym w leczeniu tego schorzenia.
Jednym z wniosków płynących z badań jest to, że u osób cierpiących na otyłość występują zaburzenia równowagi hormonalnej - m.in. nadprodukcja greliny (znanej jako hormon głodu). Rzecz jasna do rozwoju otyłości przyczynia się również styl życia - co więcej, jest to główny czynnik prowadzący do pojawienia się objawów choroby. Otyłość w takim rozumieniu stanowi chorobę cywilizacyjną i na ogół dotyka osób żyjących w krajach rozwijających się oraz rozwiniętych. Schorzenie to ma nie tylko konsekwencje w wymiarze indywidualnym, ale i społecznym.
Współcześnie dostęp do żywności - niemal nieograniczony, oraz dominujące na rynku przetworzone produkty - także mogą się przyczyniać do eskalacji zjawiska, które coraz częściej jest nazywane epidemią otyłości. I o ile na razie hipotezy wskazujące na konkretne czynniki w żywności nie znajdują potwierdzenia w nauce, to warto zauważyć, że zmienił się charakter choroby, jaką jest otyłość.
...dawniej i obecnie
Otyłość była znana ludzkości od tysiącleci. Czasami była uznawana za element kanonu piękna, częściej - uznawana za przejaw nadmiernego pobłażania sobie przy stole. Można było jednak zauważyć pewne prawidłowości - przykładowo - typy otyłości można było przypisywać płciom. Otyłość typu gruszka (udowo -biodrowa) była spotykana głównie wśród kobiet natomiast obecnie pojawia się również u mężczyzn. Ten typ schorzenia charakteryzuje zwiększona dystrybucja tkanki tłuszczowej w okolicach pośladków, ud, bioder. Chorobie towarzyszy często występowanie zwyrodnienia stawów kończyn dolnych, schorzenia dróg żółciowych, żylaków.
Groźniejsza dla zdrowia, a także życia otyłość brzuszna (typ "jabłko") dawniej występowała niemal wyłącznie u mężczyzn. Aktualnie na tę postać otyłości coraz częściej zapadają kobiety, zwłaszcza w okresie menopauzalnym. Otyłość brzuszna może generować problemy z wydolnością narządów wewnętrznych, zwłaszcza wątroby, serca, płuc. Towarzyszą jej również często choroby metaboliczne (np. cukrzyca), choroby układu krążenia (nadciśnienie, miażdżyca) etc.
Zmiany można zauważyć także w...składzie masy ciała. Nawyki żywieniowe, ale przede wszystkim te związane z aktywnością fizyczną (lub raczej jej deficytem) sprawiają, że masa mięśniowa coraz częściej jest w zaniku, również wśród dzieci i młodzieży, których epidemia otyłości dotyka w bardzo dużym stopniu. Stąd - konieczne jest wprowadzanie odpowiednich programów edukacyjnych oraz kampanii społecznych. Często bowiem jedną z przyczyn otyłości jest brak refleksji - również nad tym, jakiego rodzaju pokarmu (i w jakiej ilości) dostarczamy organizmowi.
Konsekwencje dla osób otyłych...
Trzeba zdać sobie sprawę, że otyłość jako jednostka chorobowa ma przede wszystkim groźne konsekwencje zdrowotne. Wśród najczęściej współwystępujących schorzeń można wymienić te dotyczące m.in.:
- układu sercowo - naczyniowego - podwyższony poziom cholesterolu we krwi, nadciśnienie, zmiany miażdżycowe, zwiększone ryzyko zawału mięśnia sercowego, choroba niedokrwienna serca;
- układu oddechowego - astma i schorzenia pokrewne, bezdech senny, mniejsza wydolność oddechowa;
- układu pokarmowego - stłuszczenie wątroby, refluks;
- układ ruchu - większe ryzyko uszkodzeń stawów i kości, częstsze urazy, płaskostopie, żylaki kończyn dolnych, obrzęki, odparzenia;
- układu hormonalnego - choroby metaboliczne, takie jak cukrzyca typu II nie bez powodu są kojarzone głównie z otyłością;
U osób otyłych zaobserwować można także często problemy z funkcjonowaniem systemu autoimmunologicznego. Nie można zapominać także o problemach natury emocjonalnej związanych z brakiem akceptacji czy odrzuceniem społecznym. Otyłość jako choroba wpływa na każdy aspekt życia jednostki - nie tylko na jej sprawność fizyczną, ale też na jego ogólną jakość.
...których można uniknąć
Otyłość rozpatrywana jako choroba przewlekła posiada swój przebieg - a co za tym idzie - różne etapy rozwoju. U niektórych pacjentów proces przybierania na wadze może być odwracalny u innych - eskaluje. W drugim z przypadków można mówić o złośliwej postaci schorzenia. Problematyczne pozostaje jednak to, że na razie nauka uniemożliwia rozróżnienie od siebie typów otyłości - a to znacznie ułatwiło by proces leczenia. Terapia w otyłości musi być prowadzona w sposób kompleksowy. Współcześnie medycyna oferuje szereg możliwych działań pozwalających zredukować masę ciała. Nowoczesne leki (niestety, niepodlegające refundacji) wspomagają kontrolę masy ciała, jednak ich przyjmowanie powinno być uzupełnione o wprowadzenie odpowiedniego stylu życia. Trwałej utraty masy ciała nie da się po prostu osiągnąć dietą - cud. Konieczne jest wprowadzenie zmian fundamentalnych, a jednocześnie zgodnych z indywidualnym zapotrzebowaniem energetycznym.
Coraz popularniejszą metodą w przypadku otyłości olbrzymiej pozostaje również chirurgia bariatryczna. To rozwiązanie ostateczne polegające na modyfikowaniu przewodu pokarmowego w taki sposób, by można było zredukować masę ciała. Zanim przeprowadzenie zabiegu będzie możliwe konieczne jest jednak spełnienie podstawowych wymagań - a w tym osiągnięcie masy ciała pozwalającej na operację.
Podstawową strategią, która powinna być wdrażana w walce z otyłością pozostaje prewencja. Powinna ona skupiać się na edukowaniu - także najmłodszych pokoleń - na wprowadzaniu zdrowych nawyków do codziennego życia, ogólnie - na zmianie postrzegania tego, jak dochodzi do zachorowania na otyłość. Wszyscy w jakimś stopniu znajdują się w grupie ryzyka, dlatego też trzeba zwiększać społeczną świadomość tego zagrożenia poprzez zdecydowane działania.